"MUMtv.az" BBC-yə istinadən bildirir ki, Avstraliya sualtı qayıqlarında nüvə materiallarına icazə verən sxem mütəxəssisləri qoruyucu vasitələrin çıxarılması presedenti ilə bağlı narahatlıq ifadə edir.

Bazar ertəsi San Dieqoda elan edilən Aukus sxemi ilk dəfə 1968-ci il Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsində (NPT) parçalanan material və nüvə texnologiyasını nüvə silahı dövlətindən qeyri-silahsız dövlətə ötürmək üçün istifadə edilən boşluqdur .

Boşluq 14-cü bənddir və o, partlayıcı olmayan hərbi məqsədlər üçün istifadə edilən parçalanan materialı, məsələn, dəniz mühərrikləri, BMT-nin nüvə nəzarəti orqanı, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (BAEA) tərəfindən yoxlama və monitorinqdən azad olmağa imkan verir. Bu, silahlara nəzarət mütəxəssislərini əsəbiləşdirir, çünki o, başqaları tərəfindən yüksək zənginləşdirilmiş uranı və ya nüvə silahının nüvəsi olan plutoniumu beynəlxalq nəzarətdən gizlətmək üçün istifadə oluna biləcək bir presedent yaradır.

Ötən gün Çinin BMT-dəki missiyası ABŞ və Böyük Britaniyanı “NPT-nin obyekt və məqsədini açıq şəkildə pozmaqda” ittiham edərək əlavə edib ki, “İkili standartın belə bir dərslik hadisəsi nüvə silahının yayılmaması beynəlxalq sisteminin nüfuzuna və effektivliyinə xələl gətirəcək.”
AKSUS tərəfindən bu gün açıqlanan nüvə sualtı əməkdaşlıq planı ciddi nüvə silahının yayılma riskini təşkil edən, beynəlxalq yayılmama sistemini sarsıdan, silahlanma yarışlarını alovlandıran və regionda sülh və sabitliyə zərər verən açıq-aşkar aktdır”, - deyə missiya bildirib.

Yaponiyanın baş naziri Fumio Kişida Aukusun atdığı addımları dəstəkləyir,- Kyodo News xəbər verir. Hökumət, nüvə enerjisi ilə işləyən sualtı qayıqların satınalma planının çərşənbə axşamı Avstraliyanın baş naziri Entoni Albanese ilə telefon danışığında Kişida izah edildiyini söylədi.
Aukus tərəfdaşları planlar haqqında MAQATE ilə intensiv müzakirələr apardılar və riski məhdudlaşdırmaq üçün addımlar atdılar. Danışıqların əvvəlində belə bir fikir irəli sürülmüşdü ki, 14-cü bənd ümumiyyətlə tətbiq olunmaya bilər və nüvə yanacağı MAQATE-nin mühafizəsi altında saxlanılacaq. Bununla belə, MAQATE öz təftiş standartlarını o dərəcədə aşağı salmağa hazır deyildi ki, agentlik səfərin vaxtını təyin edə bilməyəcək və Aukus tərəfdaşları beynəlxalq müfəttişlər qrupunun öz dövlət gəmilərində olmasına icazə verməkdən çəkinirdilər.

Yayılma riskini azaltmaq üçün avstraliyalılar öz ərazilərində təlim reaktoru olmamağa, bunun əvəzinə ABŞ və Böyük Britaniyada sualtı qayıqlarına təlim keçməyə razılaşıblar. Avstraliya işlənmiş nüvə yanacağını zənginləşdirməyəcək və ya təkrar emal etməyəcək və ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən təmin edilən parçalanan material, onların ömrü boyu yanacaqla doldurulması lazım olmayan qaynaqlı vahidlərdə gələcək. Avstraliya işlənmiş yanacağın kimyəvi emal edilməsi üçün onu silahda istifadə etmək üçün lazım olan avadanlıqları almamağı öhdəsinə götürüb.

ABŞ-ın yüksək rütbəli rəsmisi deyib: “Bu səylərin və ya məsləhətləşmələrin ilk günündən biz nüvə silahının yayılmamasına üstünlük verdik”.
MAQATE-nin baş direktoru Rafael Mariano Grossi, Aukus tərəfdaşlarının "ən yüksək yayılmama və təhlükəsizlik standartlarına əməl olunmasını təmin etməyə sadiq olduqlarına" inandığını söylədi və "bu günə qədər üç ölkənin göstərdiyi fəaliyyətdən və şəffaflıqdan məmnun olduğunu" qeyd etdi.

MUMtv.az
N.Məmərli