(Redaksiyaya məktub)

Hörmətli redaksiya!
Mən Sumqayıt şəhərində yaşayəram Özüm də uzun müddət Sumqayıt boru-prakat zavodunda fəhlə işləmişəm. Həmişə qəzet- jurnalları oxuyar, dünyada baş verən hadisələrlə, yeniliklərlə maraqlanardım. Bu bir növ məndə adətə çevrilmişdi.0
Elə indi də mütaliə edirəm.

Sizin “ DogruXeber.az” saytınızı həmişə izləyirəm. Çünki siz həqiqəti yazırsınız.
Son vaxtlar dünya hadisələrinə geniş yer verməyiniz çox xoşuma gəlir.

Hörmətli redaksiya, sizdən bir xahişim var. Əgər mümkün olsa, zəlzələlər haqqında bir az bizə məlumat verəsiniz. Zəlzələlərin baş verəcəyini əvvəlcədən bilmək olarmı?
Zəlzələlərin yaranmasına səbəb olan nədir?
Əvvəlcədən təşəkürümü bildirirəm.
Hörmətlə: Səlim SƏLİMOV, Sumqayıt şəhəri."

REDAKSİYADAN: Türkiyədə və Suriyada baş verən zəızəıəıərdən sonra oxucularımızdan bu barədə tez-tez məktub alırıq. Əslində, belə suallar uzun müddətdir ki, müzakirə mövzusudur. Təbii ki, yaşadığımız son zəlzələlərdən sonra daha çox diqqət çəkməyə başladı. Nəticədə hamımız mümkün zəlzələnin nə vaxt baş verəcəyini bilmək istəyirik. Oxucularımızın sorğu və maraqlarını nəzərə alaraq, bu günkü sayımızda “Ayın və planetlərin mövqeyi zəlzələlərə səbəb olurmu?” yazısını təqdim edirik.

Zəlzələləri dəqiq proqnozlaşdırmaq üçün hələlik mövcud texnologiyalara və əsas məlumatlara malik deyilik. Bu səbəbdən mövzu ilə bağlı mütəxəssislərin statistik hesablamalarına əsaslanırıq.

Xarici təsirlərin zəlzələlərə səbəb ola biləcəyi ilə maraqlanmaq təbiidir. Marağımızı təmin etmək üçün kosmosa müraciət etmək lazım gəlir. Vurğulamaq istərdik ki, Ay və Günəş planetimizə əhəmiyyətli təsir göstərir.

Nümunə olaraq gelgitləri götürək.
Ay bizimlə birlikdə fırlandıqca Yeri gündə təxminən iki dəfə uzanır və sıxır. Ay Yerin elliptik orbitində hərəkət etdikcə bu təsir bəzən artır, bəzən də azalır. Dünyamızdakı gelgitlər təkcə Aydan qaynaqlanmır. Kütləsi Aydan təqribən 27 milyon dəfə böyük olan Günəşin də bu təbiət hadisəsində böyük payı var. Halbuki Günəş Aydan təxminən 390 dəfə uzaqdır. Nəticədə onun təsiri Ayın təxminən yarısıdır.

Bəzi hallarda Ay və Günəşin təsiri birləşir. Bu, ayda iki dəfə baş verir və yaz gelgitləri adlanır. Bu, Ayın Yeni Ay və Tam Ay fazaları ilə üst-üstə düşür. Bu dövrlərdə Günəş, Ay və Yer düz bir xətt üzərində olur.
Bu dövrlərdə gelgitlərdə bəzi dəyişikliklər baş verir. Nəticədə cazibə qüvvələri birləşərək bəzi ərazilərdə qeyri-adi yüksək gelgitlər yaradır. Bu tamamilə təbii və elmi cəhətdən təsdiqlənmiş bir məsələdir.

Əslində, elm adamları gelgit dövrü ilə seysmik hadisələr arasında əlaqə axtarmağa onilliklər sərf etdilər. Lakin aparılan tədqiqatlar nəticəsində mövcud zəlzələ kataloqlarında olan zəlzələlərlə bu qarşılıqlı təsir nəticəsində yaranan gelgitlər arasında fiziki əlaqə aşkar edilməmişdir.

Bununla belə, bəzi tədqiqatlar tam ay və ya yeni ay dövründə gelgit hadisələri zamanı qitə kənarlarında və ya okean dibinin subduksiya zonalarında dayaz tərs qırılmalarda bəzi kiçik və dayaz zəlzələlər arasında kiçik korrelyasiya müəyyən etmişdir.

Nəticədə, yayılmış inancın əksinə olaraq, gelgitlər təkcə dənizlərdə deyil, həm də quruda baş verir. Bu hadisələr zamanı qitələrin enməsi və ya yüksəlməsi təxminən bir neçə santimetrdir. Bununla belə okeanlarda enmə və yüksəlmə dəyərləri bir metr və ya daha çox olur. Aşkar fərqə görə, çətin ki, torpağın yüksəlişini və ya enişini hiss edək.

Bütövlükdə bütün bu hərəkət sahilboyu və ya subduksiya zonalarında dayaz qırılmalarda qüvvələrin azalmasına və ya artmasına səbəb ola bilər. Bunun nəticəsində nasazlar üzərində sıxılma qüvvəsi azaldıqda, nasazlıqlar hərəkətə keçərək zəlzələlərə səbəb ola bilər. Ancaq, bu ehtimal çox azdır. Həm də yalnız kiçik və dayaz zəlzələlər yaratmaq potensialına malikdir.
Ardı gələn sayımızda...

DogruXeber.az
N.Məmərli